ཇི་ལྟར་གནད་ཆེ་བ་ཞིག་ལ་གཙིགས་བྱེད་པ་ནི་འཇིག་རྟེན་མིའི་སྤྱོད་ཚུལ་ཞིག་དང་རྒྱུད་རིམ་ཞིག་ད་དུང་དགོས་ངེས་ཞིག་ཀྱང་རེད། འདིར་རི་བོ་གངས་ཅན་པའི་ཕ་སྐད་དངས་མ་ཞིག་སྟེ་“བོན་“ དང་“ཆོས་“ ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་གཉིས་པོ་སོ་སོའི་ལུགས་ལྟར་བེད་སྤྱོད་གནང་ན་གཙིགས་ཆེ་བར་མངོན།

“བོན་“ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ནམ་བྱུང་ཞེ་ན་དེང་དུས་དང་མཚུངས་པའི་ལོ་ཟླ་ཚེས་གྲངས་འདི་ཞེས་བཤད་ཕེར་དཀའ་ནའང་། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་རྒྱུད་རིམ་ཞིག་འཚོལ་ཚེ་འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་དམུ་རྒྱལ་སྲས་བོད་གངས་ཅན་ཞིང་དུ་ཞབས་མ་བཅག་པའི་གོང་དུ་ཁ་བའི་ལྗོངས་འདིར་“བོན་“ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡོད་རབས་མཁས་པ་རྣམས་ཀྱིས་བཞད་ལ། ལུང་ལས་ཀྱང་། མདོ་གཟེར་མིག་ལས། གཤེན་རབ་ཀྱིས་བོད་ཀྱི་“བོན་“པོ་ལ། བོན་དུ་ལྷ་གསོལ་བ་དང་། འདྲེ་བཀར་བ་གཉིས་ཀྱི་ལུང་ཕོག སོགས་ཀྱིས་བསྟན་མོད། འོན་ཀྱང་དེའི་གོང་དུ་ལོ་དུས་ནམ་ཞིག་སོགས་ཀྱི་གསལ་ཆ་མེད་པས་བོད་ཕ་མེས་ཀྱི་བརྡ་རྙིང་ཞིག་ཡིན་པ་ཐག་ཆོད་ཅེས་བཤད་པ་ལས་མ་འདས། བོན་གཞུང་ལས་“བོན་“ཞེས་པའི་གོ་དོན་འཆད་སྐབས། “བོན་“ནི་མི་གཡོ་སྐྱོབས་པའི་སྒྲ་སོགས་ཚད་མཐོ་པོར་འགྲེལ་ཡོད་ཀྱང་། འགྲོ་བའི་མགོན་པོ་དམུ་རྒྱལ་སྲས་པོ་བོད་དུ་མ་ཕེབས་གོང་དུ་ཡོད་པའི་ཐ་སྙད་“བོན་“ཞེས་པར་གོང་གི་བོན་གཞུང་གི་འགྲེལ་ལྟར་ཁས་ལེན་དཀའ་བ་ཞིག་རེད། རྒྱུ་མཚན་ནི་གོང་གི་“མི་གཡོ་སྐྱོབས་“ཞེས་པའི་མི་གཡོ་བ་ནི་གཞི་ཇི་བཞིན་ཉིད་ཀྱི་སྐྱེ་མཆེད་ལས་མི་གཡོ་པའམ་ཡང་ན་འདི་ཉིད་ཉམས་སུ་བླང་ན་བསླུ་བ་མེད་པའམ་གཡོ་བ་མེད་པ་ཞིག་དང་། སྐྱོབས་ཞེས་པ་ནི་གནས་སྐབས་དང་མཐར་ཐུག་གཉིས་ལས་འདིར་མཐར་ཐུག་འཁོར་བ་ངན་སངས་ཀྱི་གནས་ནས་སྐྱོབས་ཞེས་པའི་སྒྲ་ཡིན་པས། སྟོན་པས་བོད་དུ་རྒྱུ་ཡི་བོན་ལུང་མ་བསྟན་པའི་གོང་དུ་ཡང་དག་པའི་བོན་ཞིག་མེད་པས་སོ། དེས་ན་ཚིག་དོན་འདིར་བོད་རང་གི་སྐད་དངས་མ་ཞིག་ལ་འགྲེལ་ཚེ་འདིའི་གོ་དོན་ནི། དོན་ཕྱིན་ཅི་མ་ལོག་པར་ཐོས་པ་དང་གོ་བར་བྱེད་པ་ཞིག་ལ་“བོན་“ཞེས་བརྗོད་པར་འདོད།

འཆད་བྱ་གཉིས་པ་“ཆོས་“ཞེས་པ་འདི་ཡིན། སངས་རྒྱས་ཤཀྱ་ཐུབ་ཀྱི་བསྟན་པའི་གཞུང་རྣམས་སུ་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་དུ་རྡརྨ་ཞེས་འཛིན་པ་སྟེ་རང་གི་ངོ་འཛིན་པའམ་གནད་དུ་བཟུང་བ་ཞིག་ལ་གོ། བོན་པོའི་ལུགས་ལྟར་ཐ་སྙད་འདི་ཐོག་མར་སྟོན་པ་དམུ་རྒྱལ་སྲས་རང་གིས་གསུངས་ཡོད་པ་སྟེ། མདོ་དྲི་མེད་གཟི་བརྗིད་ལས། ལྷ་བུ་དམ་པ་ཏོག་དཀར་ཁྱོད། འདི་ནས་འཛམ་གླིང་ལྷོ་ཕྱོགས་ཀྱི། རྒྱ་གར་ཝ་ར་ཎ་སི་རུ། རྒྱལ་པོ་ཤག་གི་སྲས་སུ་འཁྲུངས། ང་མིན་ཆོས་པོས་བསྒྱུར་བ་ཡི། བོན་ལ་འཆོས་པའི་ལོག་བསླུ་ལ། ཡང་དག་“ཆོས“་ཞེས་བྱ་བ་བསྒྱུར། ཞེས་པ་འདི་ཡིན་ལ་གོ་དོན་ཡང་ལོག་པའི་དོན་ཞིག་ཡང་དག་པའི་ལམ་དུ་བཅོས་པས་ན་“ཆོས“ ཞེས་འབོད་པར་འདོད། འོན་ཀྱང་བརྟག་དགོས་པ་ཞིག་སྟེ་དེ་སྐབས་སྟོན་པ་རང་གིས་བོད་སྐད་དེ་“ཆོས་“ ཞེས་ཞལ་ནས་གསུངས་ཡོད་མེད་དེ་རེད། གལ་སྲིད་གསུངས་མེད་པའི་དབང་དུ་བཏང་ན་ཕྱིས་སུ་བོད་ཀྱི་ལོ་ཙྭ་བ་རྣམས་ཀྱིས་རྟགས་གཟིགས་དང་ཞང་སྐད་སོགས་ལས་བསྒྱུར་རྗེས་བོད་དུ་བྱུང་བ་ཞིག་རེད།

ད་ནི་འདིར་སྐབས་བབ་གླེང་བར་བྱ་བ་ནི་འདི་གཉིས་བེད་སྤྱོད་སྟངས་ཀྱི་སྐོར་ལ་ཡིན། དད་དམ་སོགས་ཀྱིས་ཀུན་ནས་སློངས་པའི་སོ་སོའི་ལུགས་སྲོལ་ལྟར་ཐ་སྙད་དེ་དག་ཀྱང་དེ་བཞིན་བེད་སྤྱད་ན་དགེ་མཚན་ཆེ། བོན་རང་ལུགས་ལྟར་ “ཆོས“ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་བེད་སྤྱོད་མི་གཏང་ན་འགྲིག རྒྱུ་མཚན་ནི་“བོན་“ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདིས་གོ་མི་ཆོད་པ་ཞིག་ཕལ་ཆེར་མེད། གཉིས་ནས་ཕར་རོལ་པོས་“བོན་“ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཉིད་མེད་པ་བཟོ་རྒྱུའི་བྱ་ངན་(འཇམ་མགོན་ཙོང་ཁ་པའི་ཀུན་གཞིའི་རྩ་བ་སོགས་སུ། སྔ་ཉིད་དང་ལྡན་ས་བོན་གྱི། དབང་གི་གནས་དོན་ལུས་སུ་ནི། སོགས་ལ་ཕྱིས་སུ་ས་བོན་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་དག་སོན་ཞེས་བཅོས་བསྒྱུར་ཡང་བྱས་ཡོད་སྐད། དེ་བཞིན་“བོན་“ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་ཡོད་སར་“ཆོས་“ ཞེས་བཅུག་པ་ནི་གྲངས་མེད་རེད།)ལོ་རབས་ལོ་ཡི་འཕྲེང་བ་རིང་མོར་བརྒྱུད་དེ་ཡོད་བཞིན་དུ་ང་ཚོས་ཀྱང་དེ་བཞིན་འདི་ཉིད་གཙིགས་ཆེན་དུ་འཛིན་ཏེ་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཏུ་འགྱུར་ཐབས་བྱ་དགོས། ནམ་རྒྱུན་སྤྱི་ཚོགས་ནང་དུ་བཤད་སྒྲོས་ཞིག་ཏེ་“ཆོས་དགེ་བ་“ ཞེས་འབོད་སྲོལ་ཞིག་བྱུང་ཡོད། དོན་དུ་འདི་དག་དུས་རབས་བདུན་པའི་ཕྱིས་སུ་བྱུང་བ་ཤ་སྟག་ཡིན། འོན་ཀྱང་བོན་པོ་ཞིག་ཡིན་ན་“བོན་དགེ་བ“ ཞེས་འབོད་ན་འགྲིག སྤྱིར་“དགེ་བ་“ཞེས་པ་འདི་བོན་ཆོས་གཉིས་ཀར་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་པས་ཐུན་མོངས་ཀྱིས་བེད་སྤྱོད་དགོས་པའི་རྩོད་མེད་ཀྱི་ཚིག་ལེགས་པོ་ཞིག་རེད། དེ་དང་འདྲ་བར་“ཆོས་པ་རྣམ་དག་“ ལྟ་བུ་ཡང་“བོན་པོ་རྣམ་དག་“ ། “ཆོས་སྲིད་གཉིས་“ ལའང་ “བོན་སྲིད་གཉིས་“། “ཆོས་དགེ་“ ལའང་ “བོན་དགེ་“། “ཆོས་ཚོགས“ལའང་“བོན་ཚོགས་“(ཕྱི་རྒྱལ་ཡུལ་གྲུ་ཁག་ཏུ་ད་ལྟ་བོན་ཚོགས་ཞེས་བེད་སྤྱོད་གཏོང་བཞིན་ཡོད་།) མཁས་པའི་“བརྩམས་ཆོས་“ ཟེར་བར་“བརྩམས་བོན་“། “ཆོས་ལུགས་བར་གྱི་རྙོག་ཟིང་“ ལྟ་བུར་“གྲུབ་མཐའི་བར་གྱི་རྙོག་ཟིང་“། འདིར་བཤད་མ་ཐག་པའི་“གྲུབ་མཐའ་“ ཞེས་པ་འདི་ཡོངས་གྲགས་ཁྱབ་ཆེ་བའི་ཐ་སྙད་ཅིག་རེད། ཆོས་ལུགས་སམ་བོན་ལུགས་དེ་མིན་གྱི་ཡི་ཤུ་གནམ་བདག་བ། ཁ་ཆེ་བ། ཇིའུ་ཤུ་སོགས་གང་གི་ལུགས་གང་ཡིན་ཀྱང་དབྱིན་ཚིག་ཏུ་ Religion (རེ་ལིའི་ཇོན་) ཞེས་པ་འདི་ཡིན་ལ། དེའི་གོ་དོན་ཡང་བློ་ཡི་ནུས་ཚོད་ཅིག་གིས་རུག་རུག་བྱས་ནས་མཐའ་བཞག་པ་ཞིག་ལ་གོ་བས་གང་ལྟར་ལུགས་ཚང་མར་གྲུབ་མཐའི་རྣམ་བཞག་ཇི་ལྟ་བ་བཞིན་ཡོད་མེད་དཔོག་དཀའ་ནའང་དོན་དུ་གྲུབ་མཐའ་ཞེས་འབོད་ན་སྟབས་བདེ་བ་ཞིག་རེད། དེ་བཞིན་བོན་པོའི་བླ་མ་ཞིག་གིས་“ཆོས་“ འཁྲིད་ཀྱིན་འདུག་ཅེས་པར་“བོན་“འཁྲིད་ཀྱིན་འདུག་ཅེས་འབོད་ན་འགྲིག དེ་དག་ལ་ངོ་ཚ་དོན་གང་ཡང་མེད། མི་ཞིག་“ཆོས་སྒོར་ཞུགས“ཞེས་པའི་དོད་དུ་“བོན་སྒོར་ཞུགས་“(ཁམས་ཁུལ་དུ་ཁྱེའུ་ཞིག་དང་ཐོག་བོན་ལ་བློ་སྦྱོང་སྐབས་བླ་མ་ག་གེ་མོ་ཞིག་གི་མདུན་ནས་“བོན་སྲ་“ཞུ་ཞེས་སྐྲ་ཕུད་འབུལ་རྒྱུ་རེད།) ཞེས་སོགས་སྤྱི་ཚོགས་ནང་དུ་རྒྱུན་འགྱམས་སོང་བའི་ཐ་སྙད་དེ་དང་འདྲ་བར་མང་པོ་ཡོད་པས་བློ་ལྡན་རྣམས་ཀྱིས་གང་ལ་གང་འདུལ་ཚུལ་དུ་ཁ་སྐོང་གནང་རོགས།

སྤྱིར་ངས་འདི་ལྟར་བཤད་ཚེ་འགའ་ཞིག་གིས་བོན་པོ་རྣམས་ཀྱིས་ཆོས་ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་དེ་བེད་སྤྱོད་ན་སྐྱོན་གང་ཡོད། དེ་ནི་ཡོངས་གྲགས་ཀྱི་ཐ་སྙད་ཅིག་ཡིན་པས་སོ་སྙམ་སྲིད། དེས་ན་གཅིག་ནས་ཆོས་པ་ཚོས་ཁོ་ཚོའི་ཆོས་ལ་“བོན་” ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་བེད་སྤྱོད་མི་གཏོང་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཞིག་རེད། བོད་ཀྱི་བརྡ་སྤྲོད་པའི་ཐ་སྙད་“ས་བོན་”ཙམ་ཡང་བསུབ་ཐབས་བྱས་དང་བྱེད་བཞིན་པའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཞིག་རེད། ཅི་ཡི་ཕྱིར་“ཆོས་”ཞེས་པའི་ཐ་སྙད་འདི་ཡོངས་གྲགས་ཞིག་ཏུ་ཆགས་པ་རེད། “བོན་”ཞེས་པའི་ཚིག་འདིས་མ་འདངས་བ་ཡིན་ནམ། མདོ་འབུམ་རྒྱུད་མཛོད་སོགས་གཞུང་ལུགས་རྒྱ་མཚོ་ལྟ་བུ་ཞིག་ལ་“བོན་”ཞེས་པའི་ཚིག་འདིས་འདངས་ན་བྱེ་བྲག་སྤྱི་ཚོགས་ཀྱི་རྒྱུན་བཀོལ་ཐ་སྙད་རྫིང་ཆུ་ཙམ་ལ་མི་འདང་བའི་རྒྱུ་མཚན་ཅི་ཞིག་རེད།