ལོ་རྒྱུས་དཔྱད་ཞིབ་སྨྲ་བ་རྣམས་ཀྱིས་འཛམ་གླིང་གི་མི་རྣམས་ལ་ཕན་ཚུན་གོ་བརྡ་སྤྲོད་བྱེད་ཀྱི་སྐད་དང་ཡི་གེའི་རྣམ་བཞག་སྔ་ཤོས་ཀྱི་ཐད་ལ་རྩོད་པ་དང་དཔྱད་རྗོད་མང་པོ་ཞིག་བྲིས་དང་འབྲི་བཞིན་ཡོད་པས་མཐའ་གཅིག་ཏུ་འདི་དང་དེ་ཞེས་ཐག་གཅོད་དཀའ་བའི་གནས་སུ་སྐྱེལ་བཞིན་ཡོད། ལོ་རྒྱུས་སྨྲ་བ་དེ་དག་གིས་སྐད་རིགས་སྔ་ཤོས་དང་ཡི་གེ་སྔ་ཤོས་སོགས་མང་པོ་ཞིག་དབྱེ་ནས་བཤད་ཀྱི་ཡོད་ཀྱང་ཕལ་ཆེ་བས་སྐད་རིགས་སྔ་ཤོས་ནི་སུམེརིན (Sumerian in 2900 BC ཕྱི་ལོའི་གོང་གི་ལོ་) དང་། ཡི་གེ་སྔ་ཤོས་ལེགས་སྦྱར་ (1500 BC ཕྱི་ལོའི་གོང་གི་ལོ) དང་གྷི་རིག་སོགས་ཡིན་པར་འདོད་ཀྱི་ཡོད།

རང་རེ་ཁ་བ་གངས་ཅན་པའི་སྐད་དང་ཡི་གེའི་རྣམ་བཞག་གི་ཐད་ལའང་བོད་གངས་ཅན་པའི་སྐད་རིགས་ནི་ཡ་ཐོག་བོད་མིའི་འགྲོ་བ་བྱུང་བ་ནས་ཕན་ཚུན་གོ་བརྡ་སྤྲོད་བྱེད་ཀྱི་སྐད་རིགས་ཀྱི་རྨོངས་གཞི་ནི་འཛམ་གླིང་སྤྱི་དང་འདྲ་བར་ཡར་རྒྱས་སུ་ཕྱིན་ཡོད་ལ། ཡི་གེའི་རྣམ་བཞག་ནི་གཞན་སྡེའི་མཁས་པས་དུས་རབས་བདུན་པའི་ནང་དུ་བོད་མི་སུ་དང་མ་འདྲ་བའི་མི་སྤྱང་ཞིག་རྒྱ་གར་ལ་སོང་ནས་ལོ་ཉུང་ཤས་ཞིག་གི་རིང་རྒྱ་གར་སྐད་སྦྱངས་པས་མ་ཚད་བོད་ལ་དགོས་པའི་ཡི་གེའང་བརྩམས་པའི་མཁས་པ་དེས་བོད་དུ་ཆུ་དང་ཇ། ཞོ། ཟ་མ་སོགས་ཀྱི་མིང་ཡང་མི་མཁྱེན་པ་འདྲ་བོ་སོགས་གོང་འོག་གབ་མི་འཐུག་པའི་སྒྲུང་འཇིགས་སུ་རུང་བ་མང་པོ་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་། བོན་རང་ལུགས་ཀྱི་ལོ་རྒྱུས་ལྟར་ན་སྟོན་པ་སངས་རྒྱས་གཤེན་ལོ་ཉེར་བཞིའི་ནང་དུ་བདུད་ཀྱིས་བར་ཆད་བྱུང་སྐབས་དཔའ་བོ་འབྲུ་ལྔ་ལ་སྨོན་ལམ་བཏབ་པས་འཕྲུལ་གྱི་ཐོ་ཡིག་བཞི་བཅུ་བྱུང་ནས་ད་ལྟའི་བོད་གངས་ཅན་པས་བེད་སྤྱོད་བཞིན་པ་འདི་ཡིན། དེས་ན་མི་ལོ་ ༡༦༠༠༠ ལྷག་གི་ལོ་རྒྱུས་ཡོད་པས་འཛམ་གླིང་སྟེང་གི་ཆེས་རྙིང་ཤོས་ཀྱི་སྐད་ཡིག་ཞིག་རེད་ཅེས་བཤད་ནའང་ཆོག འོན་ཀྱང་དེའི་གོང་དུ་ཡི་གེ་མེད་པའང་མ་ཡིན་ཏེ་སྟོན་པ་འཆི་མེད་གཙུག་ཕུད་ཀྱིས་གསང་བསྔགས་ཀྱི་བོན་སྡེ་ཐ་དག་རྩ་བའི་འཕྲུལ་གྱི་ཐོ་ཡིག་འདི་དག་གི་ནང་དུ་གཏན་ལ་ཕབས་ནས་ལྷ་ཀླུ་མི་གསུམ་གྱི་ཡུལ་དུ་དར་བར་མཛད་པས་སོ།

ད་ལན་འཆད་བྱ་གཙོ་བོ་འཛམ་གླིང་གི་སྐད་ཡིག་ཆེན་པོ་དེ་དག་ལ་གསལ་བྱེད་དང་དབྱངས་སོགས་དུ་མ་ཞིག་ཡོད་ཀྱང་དེ་དག་གི་མཚོན་དོན་ཇི་བཞིན་འགྲེལ་རྒྱུ་ཡོད་པ་ནི་ཆེས་དཀོན་པོ་རེད། དཔེར་ན་ལེགས་སྦྱར་གྱི་ཀ་(क)དང་། གྷི་རེག་ཨེ་(A)སོགས་ཀྱི་མཚོན་དོན་དང་འགྲེལ་བཤད་གང་ཡང་མ་མཐོང་། ཡིན་ནའང་བདག་གིས་མ་མཐོང་ན་མེད་པས་མ་ཁྱབ་པའང་ཁོ་བོས་ཤེས་ཀྱི་ཡོད།

དེ་བཞིན་གཞན་སྡེའི་ལུགས་ལའང་བོད་ཀྱི་གསལ་བྱེད་སུམ་ཅུ་དང་དབྱངས་བཞི་སོགས་ཀྱི་མཚོན་དོན་དང་འགྲེལ་བཤད་ཡོད་པའང་ད་བར་མ་མཐོང་། འོན་ཀྱང་བོན་རང་ལུགས་ལ་བོད་གངས་ཅན་པའི་གསལ་བྱེད་ཀ་སོགས་སུམ་ཅུ་དང་དབྱངས་སོགས་བཅུ་པོར་རེ་རེ་ནས་འབྲེལ་བཤད་དང་དགོས་པ་ཡོད་པར་གསུངས་འདུག་པས་རིམ་པར་འགོད་ཀྱི་ཡིན། ལོ་རྒྱུས་ཀྱི་གླེགས་ཧྲུལ་ཁུངས་མ་རྣམས་སུ་“འཕྲུལ་གྱི་ཐོ་ཡིག་བཞི་བཅུ་”ཞེས་གསལ་ཡོད་ལ། འདི་དག་སྟོན་པ་རྫོགས་པའི་སངས་རྒྱས་ཀྱི་སྐུ་གསུང་ཐུགས་ཀྱི་ཆེ་བ་དང་འབྲེལ་ནས་བཤད་ཡོད་སྟབས། འདི་དག་ལོངས་སུ་སྤྱོད་པའི་ཕ་ཁྱིམ་ནས་ཚར་ལོང་བྱུང་བའི་སྐྱེ་བོ་ཞིག་གིས་སྐད་རིགས་གཞན་དག་སྦྱོང་ཚེ་དེ་དག་གི་སྒྲ་ཇི་བཞིན་འདོན་ཐུབ་པ་དང་བློ་བརྟན་པ་སོགས་ཡོང་གི་ཡོད་པ་འདི་དག་འཕྲུལ་གྱི་ཐོ་ཡིག་བཞི་བཅུའི་ནུས་པ་དང་བྱེད་རྩོལ་ལ་འབྲེལ་བ་ཤུགས་ཆེན་ཡོད་པར་ངེས།

ཇི་ལྟར་འཕྲུལ་གྱི་ཐོ་ཡིག་ཅེས་འབོད་ཅེ་ན་ཡི་གེ་འདི་དག་ཐོག་མར་མཛད་པ་པོ་དེ་ཉིད་རྫུ་འཕྲུལ་གྱི་མངག་བདག ཡེ་ཤེས་ཀྱི་སྤྱན་ཅན་ཞིག་ཡིན་པའི་ཆ་ནས་སམ་ཡི་གེ་འདི་དག་ལ་བརྟེན་ནས་རྨོངས་པ་རྣམས་ལྐུག་པ་ཁ་འབྱེད་ཀྱི་ཡོན་ཏན་འབྱུང་བས་ན་“འཕྲུལ་”དང་། ཡི་གེ་འདི་དག་ལ་བརྟེན་ནས་ཤེས་བྱ་བདེན་གཉིས་ཀྱི་བོན་རྣམས་ངེས་པར་བཟུང་བའམ་དོན་གང་ཞིག་མི་བརྗེད་པར་ཡིད་ལ་འཇུག་པ་དང་བརྡ་མཚོན་པར་བྱེད་པས་ན་“ཐོ་ཡིག་”ཅེས་གསུངས་པར་སྣང་། དེའང་ཡི་གེ་འདི་དག་གིས་ཇི་ལྟར་དོན་དང་བརྡ་མཚོན་པར་བྱེད་ཅེ་ན། སྟོན་པ་འོད་གསལ་ལྷ་ལས་བབ་པའི་མདོ་ལས་ལུང་བསྡུད་དེ་འཆད་ན།

སྟོན་པའི་སྐུ་ཡི་མཚན་བཟང་དང་དཔེ་བྱེད་འཆད་སྐབས། ཀ་ནི་ཀུན་གཞི་སྐྱེ་བ་མེད་པའི་དབྱིངས་ནས་ཀུན་ཁྱབ་ཡེ་སངས་རྒྱས་པའི་ངོ་བོར་ངེས་ཤིང་། སྐྱེ་མེད་བོན་སྐུར་བཞུགས་པའི་ཐོ་ཡིག ཁ་ནི་རང་བཞིན་མཁའ་ལྟར་དག་པའི་གནས་ནས་མཁའ་དབྱིངས་བདེ་ཆེན་དག་པའི་ཞིང་དུ་ངེས་ཤིང་ལོངས་སྤྱོད་རྫོགས་པའི་སྐུ་ལ་སྤྲུལ་པ་འབྱེད་པར་ངེས་ཞིང་། ཅིར་ཡང་སྤྲུལ་སྐུར་བཞུགས་པའི་ཐོ་ཡིག ག་ནི་གང་དག་འགྲོ་བ་མ་ལུས་འདུལ་བའི་དོན་དུ་རྫོགས་པའི་སྐུ་ལ་སྤྲུལ་པ་འབྱེད་པར་ངེས་ཞིང་། ཅི་ཡང་སྤྲུལ་པའི་སྐུ་རུ་བཞུགས་པའི་ཐོ་ཡིག ང་ནི་ངོ་མཚར་མཛེས་རྗིད་ལྡན་ཞིང་ཞལ་རས་འཛུམ་བག་ལྡན་པར་ངེས་པས། འགྲོ་དྲུག་དང་བ་སྤྲོ་བའི་ཐོ་ཡིག ཅ་ནི་ཇི་ལྟར་མཐུན་པའི་སྤྲུལ་སྐུ་གྲངས་མེད་འབྱུང་པར་ངེས་ཞིང་། འཛམ་གླིང་བྱེ་བ་ཕྲག་བརྒྱ་འདུལ་བའི་ཐོ་ཡིག ཆ་ནི་ཆགས་པ་མེད་པའི་དོན་ལ་གནས་པས་ཆགས་མེད་རྣམ་པར་དག་པར་ངེས་ཤིང་། མ་ཆགས་སྐྱོན་དང་བྲལ་བའི་ཐོ་ཡིག ཇ་ནི་པད་མའི་ལྗག་ལ་འཕྲུལ་གྱི་ཡི་གེ་སུམ་བཅུ་འབྱུང་བར་ངེས་ཤིང་། བརྒྱད་ཁྲི་བཞི་སྟོང་འཆད་པའི་ཐོ་ཡིག ཉ་ནི་ཉོན་མོངས་སྡུག་བསྔལ་གསེང་བའི་ཆ་ནས་བཙུན་སྙན་བརྗིད་དང་ལྡན་པར་ངེས་ཤིང་། སྙན་པའི་བ་དན་ཕྱར་བའི་ཐོ་ཡིག ཏ་ནི་སྟག་འགྲོས་སེང་སྟབས་དང་ལྡན་པ་ལས་སྟོབས་ཆེན་ཕལ་རོལ་གནོན་པར་ངེས་ཤིང་། བདུད་དང་མུ་སྟེགས་འདུལ་བའི་ཐོ་ཡིག ཐ་ནི་ཐབས་མཆོག་ཡབ་ཀྱི་མཁའ་ལ་ཐབས་མཆོག་རྨོངས་པ་མེད་པར་ངེས་ཤིང་། ཐབས་མཁས་འགྲོ་བ་འདུལ་བའི་ཐོ་ཡིག ད་ནི་དག་བྱེད་ཚན་དང་སྤོས་ཀྱིས་དྲི་ཞིམ་ངེད་ལྡན་རྒྱུན་དུ་ངེས་ཤིང་། ཕྱོགས་བཅུ་ཡོངས་ལ་ཁྱབ་པའི་ཐོ་ཡིག ན་ནི་ནད་རྣམས་འཇོམས་པའི་རྒྱལ་པོ་བེ་དུ་ཡ་ཡི་འོད་དང་ལྡན་པར་ངེས་ཤིང་། གཟི་བརྗིད་དཔལ་འབར་རྫོགས་པའི་ཐོ་ཡིག པ་ནི་སྐྱོན་གྱིས་མ་གོས་པད་མ་ལྟ་བུར་གནས་པས་ངོ་མཚར་རྨད་དུ་བྱུང་བར་ངེས་ཤིང་། གཞན་ལས་ཁྱད་པར་དུ་འཕགས་པའི་ཐོ་ཡིག ཕ་ནི་ཕར་རོལ་ཕྱིན་པ་བཅུ་དང་ལྡན་པས་དུག་ལྔ་སྐྱོན་གྱི་ཕུང་པོ་གཏན་ནས་སྤང་ཞིང་། སྐུ་དང་ཡེ་ཤེས་ཕུན་སུམ་ཚོགས་པའི་ཐོ་ཡིག བ་ནི་བོན་ཉིད་བ་ག་ཡི་ཀློང་ནས་མཉམ་པ་ཉིད་དུ་གནས་པར་ངེས་ཤིང་། བོན་སྐུ་འགྱུར་བ་མེད་པའི་ཐོ་ཡིག མ་ནི་མ་རིག་མུན་པ་སེལ་བར་གསལ་བའི་སྒྲོན་མེ་འདེགས་པར་ངེས་ཤིང་། རང་རིག་ཡེ་ཤེས་སྟོན་པའི་ཐོ་ཡིག ཙ་ནི་རང་རང་ཉུར་བྱེད་ཀྱི་རྩ་ལས་རྩལ་དང་ཆོ་འཕྲུལ་འབྱུང་པར་ངེས་ཤིང་། འཇིག་རྟེན་འཁོར་ལོ་བསྒྱུར་བའི་ཐོ་ཡིག ཚ་ནི་ཚད་མེད་བཞི་དང་ལྡན་པས་མཁྱེན་བརྩེའི་འོད་ཟེར་འབྱུང་པར་ངེས་ཤིང་། སེམས་བསྐྱེད་མ་བཞི་དང་ལྡན་པའི་ཐོ་ཡིག ཛ་ནི་ཐུགས་རྗེ་རྫུ་འཕྲུལ་གྱི་ཞབས་དང་ལྡན་པ་ལས་སྣང་སྲིད་གོམ་པ་གཅིག་གིས་བགྲོད་པར་ངེས་ཤིང་། ཁམས་གསུམ་འཁོར་བ་དབྱིངས་སུ་སྒྲོལ་བའི་ཐོ་ཡིག ཝ་ནི་དོན་ལ་ཝལ་ཝོལ་མེད་པས་དོན་དམ་གཅིག་ཏུ་རྣམ་པར་ངེས་ཤིང་། དགོས་འདོད་ཡིད་བཞིན་འབྱུང་བའི་ཐོ་ཡིག ཞ་ནི་ཐུགས་ཉིད་ཞི་བའི་ངང་ལས་མ་བཅོས་མཉམ་པའི་ངང་ལ་གནས་པར་ངེས་ཤིང་། ཆ་ལུགས་ལྔ་དང་ལྡན་པའི་ཐོ་ཡིག ཟ་ནི་ཉི་མ་ཟླ་བའི་འོད་ལས་ཟེར་གྱི་ཕུང་པོ་སྟོང་དུ་ངེས་ཤིང་། ཐུགས་རྗེ་ཚད་མེད་སྤྱན་དང་ལྡན་པའི་ཐོ་ཡིག འ་ནི་འོད་ཟེར་བྱེ་བ་ས་ཡ་སྟོང་ཕྲག་དྲུག་ཏུ་ངེས་ཤིང་། སྤྲུལ་པའི་འོད་ཟེར་འབྱེད་པའི་ཐོ་ཡིག ཡ་ནི་ཡེ་ཤེ་ཆེན་པོས་མཚོན་ཤིང་སྐྱེ་འཆི་རྩད་ནས་གཅོད་པར་ངེས་ཤིང་། དུག་ལྔ་ཉོན་མོངས་འཇོམས་པའི་ཐོ་ཡིག ར་ནི་རང་བྱུང་རིག་པའི་ཡེ་ཤེས་མ་རིག་སྒོ་མོ་འབྱེད་པར་ངེས་ཤིང་། རང་རིང་བདག་ཞལ་མཐོང་བའི་ཐོ་ཡིག ལ་ནི་ལེགས་པའི་ངང་ཚུལ་ཞི་ཞིང་ངང་པ་ལྟ་བུ་འགྲོས་དང་ལྡན་པར་ངེས་ཤིང་། ཚུལ་ཁྲིམས་རྣམ་པར་དག་པའི་ཐོ་ཡིག ཤ་ནི་ཤེས་རབ་ཡུམ་གྱི་དབྱིངས་སུ་རང་བྱུང་འགག་པ་མེད་པར་ངེས་ཤིང་། ཐབས་ཤེས་ཟུང་དུ་འབྲེལ་བའི་ཐོ་ཡིག ས་ནི་ས་བཅུ་མ་ལུས་ཟིལ་གྱིས་གནོན་པས་ཐེག་པ་བཞི་བཅུ་རྩ་ལྔ་རྫོགས་པར་ངེས་ཤིང་། འཁོར་བ་དབྱིངས་སུ་སྒྲོལ་བའི་ཐོ་ཡིག ཧ་ནི་རང་བྱུང་ཧ་དང་ཕཊ་ཀྱིས་བདུད་དང་མུ་སྟེགས་སྐྲག་པར་ངེས་ཤིང་། འཁོར་བ་དབྱིངས་སུ་སྒྲོལ་པའི་ཐོ་ཡིག ཨ་ནི་མ་སྐྱེས་ཁོངས་ནས་ཕྱུང་པ་སྟེ་སྐྱེ་བ་མེད་པའི་དོན་ལ་ངེས་པས། མ་བཅོས་ཐིག་ལེ་གཅིག་ལ་འཇོག་པའི་ཐོ་ཡིག དང་ཐོག་(༄༅)ནི་འཁོར་འདས་གཉིས་མེད་མཉམ་པའི་ལམ་སྟེ་དབུ་སྐྲ་ཐོད་མཐིང་གཡས་སུ་འཁྱིལ་བར་ངེས་ཤིང་། འགྲོ་དྲུག་ཐར་ལམ་དབྱིངས་སུ་འདྲེན་པའི་ཐོ་ཡིག ཤད་(།༑)ནི་དྲང་དོན་ངེས་དོན་མཉམ་པའི་ཆ་ལ་ཀུན་རྫོབ་མཚན་མ་དངོས་པོར་ངེས་ཤིང་། དོན་དམ་བོན་ཉིད་ཀློང་དུ་བདེན་པའི་ཐོ་ཡིག ཚེགས་(་)ནི་མི་འཁྲུག་མཉམ་པར་འབྱེད་པས་བྱེེ་བ་ས་ཡའི་གྲངས་སུ་ངེས་ཤིང་། བརྒྱ་སྟོང་ཁྲི་འབུམ་རྗོད་ལས་འདས་པའི་ཐོ་ཡིག ཐིག་འབྱོར་(ྃ)གསེར་གྱི་ཉ་མོ་ལྟར་དུ་མཛེས་པས་བཀྲ་ཤིས་རྟགས་ཀྱིས་བརྒྱན་པར་ངེས་ཤིང་། ཞིང་ཁམས་བདེ་ལེགས་ལྡན་པའི་ཐོ་ཡིག གུ་གི་(ི)ནི་སྟོང་རིག་སྒྲིབ་པ་མེད་པའི་སྤྱན་གྱིས་རྒྱལ་བའི་ཞིང་ཁམས་གཟིགས་པར་ངེས་ཤིང་། སྤྱན་དྲུག་འགྲོ་བ་ཡོངས་ལ་གཟིགས་པའི་ཐོ་ཡིག ཞབས་ཀྱུ་(ུ)ནི་ཐུགས་རྗེའི་ལྕགས་ཀྱུ་དང་འདྲ་བས། འཁོར་བ་དོང་ནས་སྤྲུག་པའི་ཐོ་ཡིག འགྲེང་བུ་(ེ)ནི་འགྲོ་བ་འདྲེན་པའི་ཐབས་དང་ལྡན་པས་སྤྲུལ་པ་བྱེ་བ་ས་ཡ་འབྱེད་པར་ངེས་ཤིང་། རྗེས་བཞག་མཐའ་རུ་རྒྱས་པའི་ཐོ་ཡིག ན་རོ་(ོ)ནི་སོ་སོར་བྱེ་བྲག་འབྱེད་པའི་ཐབས་ཀྱིས་འགྲོ་བ་གང་འདུལ་མཁྱེན་པར་ངེས་ཤིང་། ཐབས་དང་ཐུགས་རྗེས་ཟུང་དུ་འབྲེལ་བའི་ཐོ་ཡིག ཡ་སྟ་(ྱ)ནི་གཡས་བརྐྱང་གཡོམ་བསྐུམ་ཟིལ་གནོན་ཞབས་ཀྱིས་ས་གཞིའི་ཁྱོན་བཅས་གནོན་པར་ངེས་ཤིང་། འཕྲིན་ལས་རྣམ་བཞི་འགྲུབ་པའི་ཐོ་ཡིག ར་སྟ་(ྲ)ནི་ཞི་བའི་ངང་ལས་དྲག་པོར་སྤྲུལ་ཞིང་རབ་ཏུ་སྤུངས་སོགས་བརྗིད་པར་ངེས་པས། གཟི་མདངས་གཞན་ལས་དཔགས་པའི་ཐོ་ཡིག

ཅེས་ཀ་སོགས་གསལ་བྱེད་སུམ་བཅུ་དང་དབྱངས་སོགས་བཅུ་པོ་རྣམས་སྟོན་པའི་སྐུ་ཡི་མཚན་དཔེ་དང་སྦྱར་ཏེ་བཤད་ཡོད་པས། བོད་གངས་ཅན་པའི་ཕ་ནོར་ཡི་གེའི་བྱུང་བ་ནི་རྒྱལ་ཁབ་གཞན་གྱི་སྐད་ཡིག་དང་བསྡུར་ན་བྱེད་པ་དང་རྩོལ་བ། བྱུང་སྟངས་དང་ཁྱད་ནུས་སོགས་ཆེས་ཕུལ་བྱུང་གི་ནོར་བུ་རྩ་ཆེན་ཞིག་ཡིན་པ་ནི་ལོ་རྒྱུས་འདི་དག་གིས་ཁུངས་སྐྱེལ་ར་སྤྲོད་བྱེད་ཀྱི་འདུག་སྙམ་མོ།། །།

ཅེས་དགེ་མིང་པ་གཤེན་ཚེ་ཚང་གིས་ནུབ་ཕྱོགས་འབྲས་ལྡན་གྲོང་དུ་ཕྱི་ལོ་ ༢༠༡༡ ཟླ་ ༡༢ ཚེས་ ༤ ཉིན་རྒྱལ་བའི་བཀའ་ལུང་ལ་གཞི་བཅོལ་ཏེ་བསྡུད་བྲིས་བྱས་སོ། །